Κυρίες & Κύριοι καλησπέρα σας

Είναι μεγάλη τιμή τόσο για εμένα όσο και για τους έτερους ερευνητές και συγγραφείς της σειράς των βιβλίων ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΕ ΞΕΝΑ COCKPIT, Κυριάκο Παλουλιάν και Γεώργιο Χαλκιαδόπουλο, η πρόσκλησή σας, να παρευρεθούμε στην όμορφη αυτή εκδήλωσή, με αφορμή την επικείμενη επέτειο της 28ης Οκτωβρίου του 1940. Επι τη ευκαιρία αυτή θα σας κάνω μία μικρή αναφορά σε μία άγνωστη πτυχή της αεροπορικής μας ιστορίας, με επίκεντρο τον ήρωα Βασίλειο Βασιλειάδη, Σμηναγό της Βασιλικής Αεροπορίας της Βρετανίας, γνωστής στο ευρύ κοινό ως RAF. Η πτυχή αυτή έχει να κάνει με την ένταξη ελλήνων πολιτών αλλά και ελληνικής καταγωγής πολιτών ξένης υπηκοότητας, στη δύναμη άλλων αεροποριών πέραν της τότε ελληνικής βασιλικής αεροπορίας κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει όλοι μας να αντιληφθούμε, ότι όσοι εξ΄αυτών ήταν μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς είχαν όλοι τους ελληνική εθνική συνείδηση. Μια συνείδηση η οποία συγκροτήθηκε μέσα από τη συνεχή τριβή τους με την ελληνική γλώσσα, λιγότερο ωστόσο με την ελληνική γραφή, όπως επίσης με τα ελληνικά ήθη και έθιμα, σε συνάρτηση και με την ελληνορθόδοξη θρησκευτική παράδοση. Η ενασχόληση τόσο του ομιλούντος όσο και των λοιπών συγγραφέων με το θέμα αυτό ξεκίνησε όταν άρχισαν να ανακαλύπτουν εκατοντάδες ελληνικά ονόματα μέσα στην ξένη βιβλιογραφία αεροπορικής ιστορίας. Ουσιαστικά κατ΄ανάλογο τρόπο με αυτόν, που ο προλαλήσαντας κύριος Άγγελος Μανσόλας ανέφερε για τον αείμνηστο Βασιλειάδη, στο μοναδικό THE BIG SHOW του Pierre Clostermann, συμπολεμιστή του νεαρού πιλότου και επίσης μεγαλύτερου Γάλλου άσου του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με 33 καταρρίψεις. Τουλάχιστον όσον αφορά τη ερευνητική και συγγραφική μας ομάδα, η αρχή της δημοσιοποίησης των πρώτων στοιχείων έγινε το το έτος 2001, ένα έτος ορόσημο για εμένα προσωπικά. Στο περιοδικό ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον Ελληνικό τύπο, εκτενής αναφορά για τους Έλληνες και ελληνικής καταγωγής πιλότους που πέταξαν με ξένες αεροπορίες, υπό τον τίτλο ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΕ ΞΕΝΑ COCKPIT από τον Κυριάκο Παλουλιάν. Μέσα από μία σειρά 5 άρθρων σε 5 διαφορετικά τεύχη του περιοδικού, το ελληνικό κοινό διάβασε και έμαθε λεπτομέρειες για τον Βασίλειο Βασιλειάδη από τη Χίο, τον Σπύρο Πισάνο από τον Κολωνό, τον Ιωάννη Πλαγή με καταγωγή από τη Λήμνο και πολλούς ακόμα χειριστές που πέταξαν με την αμερικανική, βρετανική αλλά και σοβιετική αεροπορία. Ονόματα τα οποία ποτέ δεν ακούστηκαν και προβλήθηκαν από το επίσημο ελληνικό κράτος. Ήρωες που ποτέ δεν γνωρίσαμε, όπως άλλωστε ποτέ δεν προβλήθηκε και η σημαντική επιχειρησιακή δράση της ελληνικής βασιλικής αεροπορίας, στην εποποιία του 1940. Από εκείνη τη στιγμή και μετά η εντατικοποίηση της έρευνας μας και η προσπάθεια να την κάνουμε γνωστή στο ευρύ ελληνικό κοινό, μέσω της έκδοσης ομότιτλων με τα ως άνω άρθρα βιβλίων, ήταν και παραμένει συνεχής. Καταλυτικό ρόλο στην επιτάχυνση της διαδικασίας αυτής, αποτέλεσε η έκδοση της εξαιρετικής μονογραφίας της ζωής και της δράσης του τιμώμενου Σμηναγού Βασίλειου Βασιλειάδη από τον Άγγελο Μανσόλα (με το ψευδώνυμο Δαλασσηνός) το 2007, από την Σειρά ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΦΤΕΡΑ των εκδόσεων ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ. Η συνεργασία μας με ιστορικούς και ερευνητες του εξωτερικού, καθώς και τις υπηρεσίες ιστορίας των ξένων αεροπορικών δυνάμεων, μας έδωσε επιπλέον ώθηση και το 2014 εκδώσαμε τον Α’ Τόμο, ενώ το 2017 το Β’ Τόμο. Του χρόνου θα εκδώσουμε τον Γ’ Τόμο και ελπίζουμε σε πολύ περισσότερους στο μέλλον, αφού τα στοιχεία είναι πραγματικά ανεξάντλητα. Το εύρος τους είναι τόσο μεγάλο, που παράλληλα με τα βιβλία μας δημιουργήσαμε μία ιστοσελίδα μέσω της οποία παρουσιάζουμε σύντομες ιστορίες όχι μόνο πιλότων, αλλά επίσης πλοηγών, βομβαρδιστών, πολυβολητών και γενικά κάθε ιπταμένου ελληνικής καταγωγής, που έδρασε όχι μόνο στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά σε όλες τις συρράξεις από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο έως και τις ημέρες μας.

Επί του θέματος τώρα.

Θεωρώ ότι η ομιλία του κ.Μανσόλα σας έδωσε μία συνοπτική, παρά ταύτα περιεκτική εικόνα της ζωής και της δράσης του Σμηναγού Βασίλειου Βασιλειάδη, άλλωστε είναι ο καθ ύλην αρμόδιος να το κάνει λόγω της εξαίρετης έρευνας του. Από τη δική μου πλευρά θα σταθώ σε ορισμένα σημεία που τυγχάνουν της προσοχής μας. Το πρώτο αφορά τη φιλοπατρία του Σμηναγού. Όπως όλοι γνωρίζουμε ο Βασίλειος Βασιλειάδης προερχόταν από μία πολύ εύπορη οικογένεια. Παρά το γεγονός ότι κατά την είσοδο της Ελλάδος στον πόλεμο βρισκόταν στο Λονδίνο για ναυτιλιακές σπουδές, και παρά τη δυνατότητα που είχε να αποφύγει τη στράτευση, όχι μόνο δήλωσε εθελοντικά να πολεμήσει για την ελευθερία ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα, αλλά δήλωσε να πολεμήσει ως πιλότος και μάλιστα στις τάξεις μιας ξένης αεροπορίας και όχι της ελληνικής. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι σε εκείνο το στάδιο του πολέμου οι ανάγκες της RAF σε χειριστές ήταν μεγάλες, ειδικά μετά την περίφημη Μάχη της Αγγλίας, η οποία αν και ύψιστης σημασίας για τη Βρετανία, ήταν μία Πύρρειος νίκη για το έμψυχο και άψυχο υλικό της Βασιλικής αεροπορίας. Η επιλογή του Vass, όπως ήταν γνωστός στους συναδέλφους του, να πολεμήσει στον αέρα, πρακτικά τον εξέθεσε στον κίνδυνο από την πρώτη στιγμή. Το επάγγελμα του αεροπόρου ήταν πάντοτε μία επικίνδυνη ενασχόληση, ειδικά στην περίπτωση της πολεμικής αεροπορίας. Ο Βασιλειάδης είχε τη δυνατότητα να αποφύγει την κόλαση του πολέμου αλλά δεν το έκανε. Προτίμησε να γίνει ένα με τους υπόλοιπους στρατευμένους και να πολεμήσει το ναζισμό, πληρώνοντας στο τέλος το υπέρτατο τίμημα, χάνοντας τη ζωή του στη μάχη. Θα ήταν σκόπιμο όμως να γνωρίσετε ότι δεν ήταν ο πρώτος, ούτε φυσικά ο τελευταίος ελληνικής καταγωγής πιλότος που ενώ θα μπορούσε να μείνει στην ασφάλεια που του πρόσφερε η ευπορία του, πλήρωσε με τη ζωή του τον αγώνα απέναντι στις λεγόμενες δυνάμεις του κακού. O Richard Demetriadi, ήταν γόνος μίας από τις πιο εύπορες οικογένειες της Αγγλίας. Ο παππούς του, Κωνσταντίνος, είχε καταγωγή από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας και την Τήνο ενώ η γιαγιά του Αμαλία, το γένος Θαλασσινού, καταγόταν από το Φανάρι και τη Χίο, σωστά ακούσατε, τη Χίο που βρισκόμαστε σήμερα. Ο νεαρός ελληνοβρετανός, σκοτώθηκε στη Μάχη της Αγγλίας στις 11 Αυγούστου του 1940, όταν καταρρίφθηκε το καταδιωκτικό του, τύπου Hurricane, πάνω από το Στενό της Μάγχης. Ο Richard πετούσε στην Νο.601 Μοίρα που χαρακτηρίζονταν ως η Μοίρα των Εκατομμυριούχων, αφού σχεδόν όλοι οι πιλότοι της ήταν γόνοι εύπορων οικογενειών. Ένα άλλο παράδειγμα Έλληνα χειριστή που ακολούθησε τα χνάρια του Βασιλειάδη ήταν αυτό του Ανθυποσμηναγού Δημοσθένη Δημάδη. Ήταν υιός του καπετάνιου Αντώνη Δημάδη και της συζύγου του Ζηνοβίας Δημάδη. Ο Αντώνης Δημάδης ήταν ο μετέπειτα πρόεδρος του Ναυτικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος, και η καταγωγή του ήταν από που αλλού; από τη Χίο φυσικά. Ο Δημοσθένης παράτησε τις σπουδές του και κατετάγη στην RAF. Δυστυχώς κατά την μετάπτωσή του, στα περίφημα Spitfire, όταν υπηρετούσε στην Νο.57 Μοίρα Επιχειρησιακής Εκπαίδευσης, σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια εικονικής αερομαχίας, στο Eshott Hall, της Αγγλίας. Κοινή συνισταμένη του Σμηναγού Βασιλειάδη, του Υποσμηναγού Richard Demetriadi και του Ανθυποσμηναγού Δημοσθένη Δημάδη η Χίος. Όλοι τους άξια τέκνα της.

O Βασίλειος Βασιλειάδης ήταν ένας άκρως επιτυχημένος πιλότος στην RAF. Με 10 συνολικά εχθρικά αεροσκάφη καταρριφθέντα στο ενεργητικό του και την πρόκληση ζημιών σε ένα ακόμα ο έλληνας χειριστής ήταν άσσος. Ήταν δηλαδή ιπτάμενος ο οποίος είχε πετύχει απο 5 και άνω καταρρίψεις. Που όμως οφείλονταν η επιτυχία του αυτή; Πρώτα απ΄όλα στον χαρακτήρα του. Ήταν τολμηρός και αποφασισμένος να ανήκει στους καλύτερους. Δεύτερον στο γεγονός ότι πετούσε με συγχρονα καταδιωκτικά, τις δυνατότητες των οποίων αξιοποίησε στο έπακρο. O έλληνας πιλότος πέταξε τόσο με Spitfires, όσο με Mustangs και Tempests, στα όριά τους, προσπαθώντας να προκαλέσει όσο μεγαλύτερη ζημιά μπορούσε στον εχθρό. Είτε στον αέρα καταρρίπτοντας εχθρικά αεροπλάνα, είτε στο έδαφος, χτυπώντας εχθρικούς στόχους. Τρίτον στην τύχη του να βρίσκεται στο κατάλληλο σημείο τη σωστή χρονική στιγμή. Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχαν πιλότοι, μεταξύ αυτών και αρκετοί Έλληνες, οι οποίοι μπορεί να πετούσαν σχεδόν καθ΄ολοκληρία πάνω από εχθρικές περιοχές και παρόλα αυτά να είχαν εμπλακεί μόνο σε μία ή δύο αερομαχίες ή και καμία, στερούμενοι της δυνατότητας να πετύχουν κάποια κατάρριψη. Επομένως ο παράγοντας της τύχης ήταν σημαντικός. Αν όμως με ρωτούσατε, ποιός είναι κατά τη γνώμη μου ο σημαντικότερος λόγος πίσω από την επιτυχία του, θα σας έλεγα ότι ήταν η επιχειρησιακή του εκπαίδευση. Ο νεαρός Ανθυποσμηναγός, μετά το αρχικό και βασικό σκέλος της εκπαίδευσής του μετατέθηκε στην Νο.53 Μοίρα Επιχειρησιακής Εκπαίδευσης, εξοπλισμένης με Spitfires. H RAF συνήθιζε να στέλνει ως εκπαιδευτές, έμπειρους χειριστές, βετεράνους σε κάποιο από τα θέατρα των επιχειρήσεων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Κατ΄αυτόν τον τρόπο μεταλαμπάδευε την εμπειρία τους στους νέους πιλότους, εφοδιάζοντάς τους με γνώσεις περί της αεροπορικής τακτικής, βγαλμένες όχι από βιβλία αλλά μέσα από την ίδια τη μάχη.

Κατά τη συγγραφή του Β’ Τόμου του βιβλίου μας ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΕ ΞΕΝΑ COCKPIT, ο Κυριάκος Παλουλιάν, ανακάλυψε ότι ο μεγαλύτερος όλων Έλληνας άσος, ο John Plagis ή ελληνιστί Ιωάννης Αγοραστός Πλαγίσος, με καταγωγή από τη Λήμνο, ήταν εκπαιδευτής στην Νο.53 Μοίρα, την περίοδο που ο Βασιλειάδης ήταν στην ίδια μονάδα. Και όχι μόνο αυτό. Ήταν εκπαιδευτής στο Β’ Σμήνος που ανήκε και ο Χιώτης πιλότος και εικάζεται ότι ίσως πέταξαν και μαζί. Αναμφισβήτητα όμως, όταν ο Plagis ανέλαβε τη διοίκηση του Β’ Σμήνους υπέγραψε στο βιβλίο πτήσεων του Vass! Tην περίοδο εκείνη η φήμη του Plagis ήταν πολύ μεγάλη λόγω της επιτυχημένης του δράσης στο νησί της Μάλτας, όπου πέτυχε 11 καταρρίψεις εναντίον Ιταλικών και Γερμανικών αεροπλάνων. Ο Johnny Spitfire, όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του, εξαιτίας του θανάσιμου, για τους αντιπάλους του, τρόπου με τον οποίο που πετούσε το καταδιωκτικό του, τύπου Spitfire, ήταν σίγουρα πρότυπο για τους νέους πιλότους δίωξης της RAF. Ενημερωτικά αναφέρουμε ότι ο John Plagis ολοκλήρωσε τη θητεία του με 16 καταρρίψεις στο ενεργητικό του. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι την περίοδο εκείνη οι δύο κορυφαίοι Έλληνες πιλότοι (και έλληνες υπήκοοι) γνωρίστηκαν μεταξύ τους. Ο Plagis είναι σίγουρο ότι μάθαινε με ευχαρίστηση την εξέλιξη του Βασιλειάδη σε έναν από τους πιο άξιους χειριστές της RAF. Άλλωστε ο τελευταίος είχε τον καλύτερο δάσκαλο που θα μπορούσε να έχει τη δεδομένη στιγμή. Ωστόσο ακόμα και αυτό δεν ήταν αρκετό για να σώσει τον άτυχο Vass αφού ένας συνδυασμός κακής τύχης και αγνόησης ενός βασικού κανόνα που διέπει την προσβολή εχθρικών δυνάμεων από αέρος οδήγησε στο τραγικό του τέλος. Σύμφωνα με αυτόν τον κανόνα, ποτέ, μα ποτέ, δεν πρέπει να προσβάλεται ξανά ο ίδιος στόχος αφού το στοιχείο του αιφνιδιασμού έχει απολεσθεί. Ένας κανόνας ο οποίος μοιάζει να μην μπορεί να τηρηθεί από τους θερμόαιμους ήρωες που πετώντας χαμηλά πάνω από τον εχθρό προσπαθούσαν να τον χτυπήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο με σκοπό να του προκαλέσουν τις μέγιστες δυνατές απώλειες. Μία δεύτερη προσβολή στον ίδιο στόχο, έχει αφυπνίσει τον αιφνιδιασμένο εχθρό, ο οποίος πλέον ανταποδίδει τα πυρά και έχει μεγάλες πιθανότητες να καταρρίψει τον επιτιθέμενο. Ένας χειριστής που συνηθίζει να αγνοεί τον κανόνα αυτό είναι καταδικασμένος να καταρριφθεί και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συνέβει αμέτρητες φορές, οδηγώντας στο θάνατο άπειρους αλλά και έμπειρους χειριστές όπως ο Βασιλειάδης. Αντιγράφοντας από το βιβλίο του κ. Μανσόλα την παράγραφο την οποία έγραψε ο Clostermann προκύπτουν χρήσιμα συμπεράσματα:

“Ο φουκαράς ο Vass. Είχε αφήσει πολύ καιρό το κεφάλι του εκτεθειμένο και η καταπληκτική τύχη του, που τον είχε σώσει πολλές φορές από τις αποκοτιές του, τον είχε εγκαταλείψει.”

Παρακαλώ μην παρεξηγηθώ. Η αξία, η χειριστική δεινότητα και η ανδρεία του Σμηναγού Βασιλειάδη είναι ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΗ. Η πειθαρχία όμως στον αέρα μπορεί να είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Ίσως ο μεγάλος αυτός αεροπόρος τώρα να καθόταν, εδώ, σε αυτά τα έδρανα και όλοι μας να είχαμε τη χαρά να τον τιμήσουμε και να τον γνωρίσουμε από κοντά.