RAAF / RAF
HALIFAX B.II MID UPPER/TAIL GUNNER
No. 10 SQUADRON
Ο Peter Panos γεννήθηκε στις 6 Απριλίου 1922 στο Townsville, Queensland, μοναχογιός του Andrew και της Papadia Panos (το γένος Hondros), Ελλήνων μεταναστών που είχαν εγκατασταθεί στο Cairns. Και οι δύο γονείς είχαν γεννηθεί στην Ελλάδα — ο Andrew περίπου το 1885 και η Papadia περίπου το 1893 — αν και ο ακριβής τόπος καταγωγής τους δεν καταγράφεται στoν υπηρεσιακό του φάκελο.¹ Το επώνυμο της οικογένειας εμφανίζεται σε όλα τα επίσημα αρχεία, τα μνημεία και τους στρατιωτικούς φακέλους με τη συνοπτική μορφή “Panos”, χωρίς καμία ένδειξη ότι είχε συντομευθεί από κάποιο μακρύτερο ελληνικό, όπως Panagiotopoulos.² Μεγαλώνοντας μέσα στην δεμένη ελληνoαυστραλιανή κοινότητα της Βόρειας Queensland, ο Peter Panos ολοκλήρωσε τη σχολική του εκπαίδευση και, φτάνοντας στην ενηλικίωση, προσφέρθηκε εθελοντικά να υπηρετήσει στον αγώνα κατά του φασισμού στο εξωτερικό. Κατατάχθηκε στην Βασιλική Πολεμική Αεροπορία της Αυστραλίας γνωστής ως Royal Australian Air Force (RAAF) στις 31 Ιανουαρίου 1942 στο Brisbane, σε ηλικία 19 ετών.³ Αφού ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του στο πλαίσιο του Empire Air Training Scheme (EATS), απέκτησε την ειδικότητα του πολυβολητή (air gunner) και στάλθηκε στο εξωτερικό για υπηρεσία με την Διοίκηση Βομβαρδιστικών της RAF. Μετά την εκπαίδευση μετατροπής στη No. 1663 Heavy Conversion Unit, τοποθετήθηκε τον Ιούλιο του 1943 στη No. 10 Μοίρα της RAF, μια μονάδα βομβαρδιστικών Halifax που επιχειρούσε από το αεροδρόμιο RAF Melbourne στο Yorkshire.⁴ Το όνομά του εμφανίζεται στα Form 540 της Μοίρας ως μέλος του νεοαφιχθέντος πληρώματος του Υποσμηναγού H. Cockrem, μαζί με τους Σμηνίες E.G. Marsh (πλοηγός), P.D. Craven (βομβαρδιστής), H.W. Nash (ασυρματιστής), R.A. Barker (ραχιαίος πολυβολητής) και H.F. Stanworth (ιπτάμενος μηχανικός), με τον Panos να υπηρετεί ως ουραίος πολυβολητής.⁵ Η πρώτη επιβεβαιωμένη επιχειρησιακή του αποστολή πραγματοποιήθηκε στις 9 Αυγούστου 1943, όταν πέταξε ως ουραίος πολυβολητής με το Halifax JD368 σε βομβαρδισμό εναντίον του Mannheim.⁶ Την επόμενη νύχτα, 10 Αυγούστου, το ίδιο πλήρωμα επιτέθηκε στο Nürnberg, χωρίς να αντιμετωπίσει σοβαρή εχθρική αντίδραση.⁷ Στις 12 Αυγούστου, ο Panos πέταξε με το Halifax BB427 σε βαθιά αποστολή προς το Μιλάνο, όπου αυτός και το πλήρωμα βομβάρδισαν οπτικά ταυτοποιημένους στόχους και απέφυγαν οριακά την επαφή με ένα Ju 88 της νυκτερινής δίωξης.⁸ Η τέταρτη αποστολή του ήταν από τις σημαντικότερες ολόκληρου του πολέμου: η επίθεση της 17ης Αυγούστου 1943 στο Peenemünde — η Επιχείρηση Hydra — στην οποία ο Panos συμμετείχε στον βομβαρδισμό του γερμανικού κέντρου ανάπτυξης πυραύλων V-2.⁹ Οι αποστολές αυτές συνεχίστηκαν μέχρι τα τέλη Αυγούστου. Στις 27 Αυγούστου, πέταξε με το Halifax JD473 ξανά προς το Nürnberg, αυτή τη φορά σε ύψος 19.000 ποδών, επιστρέφοντας σώος.¹⁰ Στις 22 Σεπτεμβρίου 1943, ο Panos βρισκόταν στη μέση των διαδικασιών προετοιμασίας για αποστολή εναντίον του Hannover, όταν το πλήρωμά του αναγκάστηκε να την ακυρώσει λόγω βλάβης στον τεχνητό ορίζοντα και στον δείκτη κλίσης. Το φορτίο βομβών απορρίφθηκε με ασφάλεια και το αεροσκάφος επέστρεψε στη βάση.¹¹
Ήταν στις τελευταίες ημέρες του Σεπτεμβρίου όταν ο Panos μετατέθηκε από το πλήρωμα του Cockrem σε εκείνο του Σμηναγού B.D. Martin. Τη νύχτα της 26ης προς 27η Σεπτεμβρίου 1943, πέταξε ως ραχιαίος πολυβολητής με το Halifax B.II HX159 (ZA-L), απογειούμενο από το αεροδρόμιο RAF Melbourne στις 18:44, ως μέρος μιας τεράστιας επιδρομής 678 αεροσκαφών εναντίον του Hannover. Οι νέοι του σύντροφοι στο πλήρωμα ήταν οι Σμηναγός B.D. Martin (πιλότος), Σμηνίας J.H. Lock (ιπτάμενος μηχανικός), και οι Αρχισμηνίες R.M. Williams (πλοηγός), W.T.L. Jones (βομβαρδιστής), A.R. Batten (Ασυρματιστής) και L.H. Wilkins (ουραίος πολυβολητής).¹² Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, πάνω από την περιοχή του Bierde κοντά στο Minden, το αεροσκάφος δέχθηκε επίθεση από ένα Messerschmitt Bf 110 G-4 της 11./NJG 1, με χειριστή τον Υποσμηναγό Heinz-Martin Hadeball.¹³ Το Halifax επλήγη σε ύψος 5.200 μέτρων και είτε εξερράγη είτε διαλύθηκε στον αέρα, συντριβόμενο κοντά στο Hodenhagen. Και οι επτά αεροπόροι που επέβαιναν σκοτώθηκαν. Γερμανικές πηγές επιβεβαίωσαν την κατάρριψη υπέρ του Hadeball, ο οποίος αργότερα τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών (Knight’s Cross). Μεταπολεμική έρευνα του αξιωματικού της RAF Missing Research & Enquiry Unit, Υποσμηναγού Lee, συνέλεξε τοπικές μαρτυρίες από τον δήμαρχο του Bilvesse, ο οποίος περιέγραψε το αεροσκάφος να πέφτει φλεγόμενο και ανέφερε ότι έξι ή επτά σοροί περισυνελέγησαν από μονάδα διάσωσης της Luftwaffe και τάφηκαν στο Wunstorf.¹⁴ Αργότερα, η Commonwealth War Graves Commission αναγνώρισε εκ νέου τον Peter Panos και φρόντισε για την ταφή του στο κοιμητήριο πεσόντων στο Hanover, όπου αναπαύεται σήμερα στο Plot 5, Row H, Grave 4.¹⁵ Στις 23 Νοεμβρίου 1943, ο πατέρας του Peter, Andrew Panos από το Cairns, έλαβε επιστολή από το RAAF Casualty Section, που επιβεβαίωνε τον θάνατο του μοναχογιού του. Η επιστολή ανέφερε ότι οι γερμανικές αρχές είχαν δώσει επίσημη επιβεβαίωση μέσω του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, και ότι ο Peter είχε προαχθεί μεταθανάτια στον βαθμό του Flight Sergeant, με αναδρομική ισχύ από τις 11 Μαΐου 1943.¹⁶ Το όνομά του είναι χαραγμένο στο Roll of Honour του Australian War Memorial στην Canberra (Panel 124) και στην επιτύμβια στήλη του στη Γερμανία, η οποία φέρει την επιγραφή: “Son of Andrew and Papadia Panos, of Cairns, Queensland, Australia. Ever remembered.”¹⁷ Ο Peter Panos εκτέλεσε τουλάχιστον επτά επιβεβαιωμένες επιχειρησιακές αποστολές μεταξύ 9 Αυγούστου και 27 Σεπτεμβρίου 1943, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής του στην ιστορική επιδρομή στο Peenemünde. Σήμερα τιμάται όχι μόνο ως ένας γενναίος πολυβολητής της RAAF, αλλά και ως ένας από τους πολλούς Αυστραλούς ελληνικής καταγωγής που θυσίασαν τη ζωή τους κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η υπηρεσία του στους ψυχρούς και σκοτεινούς ουρανούς της Ευρώπη αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνοαυστραλιανής κληρονομιάς.

Ο Peter Panos (AC 425208, RAAF) ήταν Αυστραλός αεροπόρος και ένας από τους πολλούς νέους ελληνικής καταγωγής που κατατάχθηκαν εθελοντικά για εκπαίδευση ιπτάμενου πληρώματος στο πλαίσιο του Empire Air Training Scheme. Η φωτογραφία κατάταξής του τον απεικονίζει τη στιγμή που εντάχθηκε στη RAAF. (National Australian Archives)


Από τη βάση της στο Yorkshire, στο RAF Melbourne, η No. 10 Squadron επιχειρούσε με Handley Page Halifaxes σε νυχτερινές επιδρομές βαθιά μέσα στη Γερμανία και την κατεχόμενη Ευρώπη. Συμμετείχε στις Μάχες του Ruhr και του Hamburg, υποστήριξε τις αποβάσεις της D-Day, και εκτέλεσε ρίψεις εφοδίων στο Arnhem και πέρα από τον Ρήνο. (RAF μέσω https://www.britmodeller.com/)

Το ZA-L χάθηκε μαζί με το πλήρωμά του κατά τη διάρκεια αποστολής εναντίον του Hannover, τη νύχτα 26/27 Σεπτεμβρίου 1943. Δεν έχουν εντοπιστεί φωτογραφίες των πρώιμων αεροσκαφών παραγωγής της σειράς HX1##, και το εικαστικό έργο βασίζεται αποκλειστικά σε τεκμηριωμένη υπόθεση. Το πλήρωμα του αεροσκάφους αποτελούνταν από τον Σμηναγό B.D. Martin, και τους Αρχισμηνίες Lock, Williams, Batton, Jones, καθώς και τους πυροβολητές Αρχισμηνίες Panos και Wilkins. Η σειρά παραγωγής HX### χωρίστηκε ανάμεσα στις εκδόσεις B/GR Mk.II (HX147 – 191, HX222 – 225) και Mk.III (HX226 – 247, HX265 – 296, HX311 – 357). Το πρώτο Mk.II αυτής της παρτίδας παραδόθηκε από το εργοστάσιο της Handley Page τον Αύγουστο του 1943, ενώ το πρώτο Mk.III παραδόθηκε λίγο αργότερα, στις 7 Σεπτεμβρίου 1943. Επειδή οι ημερομηνίες παράδοσης ήταν τόσο κοντινές, ο καλλιτέχνης υπέθεσε ότι το Mk.II θα έφερε γυάλινη μύτη και ουραία πτερύγια τύπου “later style”, όπως αυτά που παρατηρούνται στα πρώιμα Mk.III της σειράς HX###. Η εφαρμογή των γραμμάτων κωδικών βασίζεται σε φωτογραφίες άλλων αεροσκαφών της No. 10 Squadron από το 1943. Σημειώνεται ότι το προφίλ είναι ερμηνευτικό και υποθετικό, στηριγμένο σε έρευνα παρόμοιων τύπων, προτύπων διακριτικών και φωτογραφιών της Μοίρας/Μονάδας. (© Juanita Franzi Aero Illustrations)
Oberleutnant Heinz-Martin Hadeball
Ο Heinz-Martin Hadeball (22 Απριλίου 1921 – 13 Ιανουαρίου 1996) υπήρξε ένας από τους ικανότερους χειριστές νυκτερινής δίωξης της Luftwaffe. Γεννημένος στο Kahren, κοντά στο Cottbus της Brandenburg, κατατάχθηκε στη Luftwaffe και ολοκλήρωσε την εκπαίδευση πιλότου ακριβώς την εποχή που ο κλάδος των νυκτερινών καταδιωκτικών της Γερμανίας άρχιζε να αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Ιούνιο του 1941 τοποθετήθηκε στη 7./Nachtjagdgeschwader 1 (NJG 1), μια μονάδα που επιχειρούσε με Bf 110 πάνω από την Ολλανδία και τη βορειοδυτική Γερμανία, και σύντομα κατέγραψε αρκετές καταρρίψεις εναντίον βομβαρδιστικών της RAF. Μέχρι το τέλος του 1941 οι επιτυχίες του τού εξασφάλισαν τον Σιδηρούν Σταυρό 1ης Τάξεως (Iron Cross 1st Class). Κατά το 1942, ο Hadeball μετατέθηκε στην 8./NJG 4 και την 1η Απριλίου 1943 ανέλαβε τη διοίκηση της 12./NJG 4. Οδήγησε τα πληρώματά του κατά τη διάρκεια των μαζικών επιδρομών της RAF εκείνο το καλοκαίρι· στη διάρκεια της επιδρομής κατά του Wuppertal στις 24–25 Ιουνίου 1943, υπηρετώντας προσωρινά με τη 2./NJG 1, κατέρριψε ένα Defiant της 515 Μοίρας ανοιχτά των ολλανδικών ακτών, το οποίο εσφαλμένα αναγνώρισε ως Hurricane. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 4 Ιουλίου 1943, αναχαίτισε και κατέστρεψε το Stirling BK717 της 214 Squadronκοντά στο Zaamslag της Ολλανδίας. Την 1η Αυγούστου 1943, ο Hadeball έγινε Staffelkapitän της 3./NJG 6. Έλαβε το Luftwaffe Ehrenpokal (Honor Goblet) στις 9 Αυγούστου 1943 και προήχθη σε Hauptmann (Σμηναγό) την 1η Οκτωβρίου 1943. Παρά το γεγονός ότι τραυματίστηκε σε συντριβή ενός Bf 110 κοντά στο Bad Gandersheim τον Ιανουάριο του 1944, επέστρεψε σύντομα στην ενεργό υπηρεσία και τιμήθηκε με τον German Cross in Gold στις 7 Φεβρουαρίου 1944. Την 26η Απριλίου 1944 ανέλαβε τη διοίκηση του I./NJG 6, θέση που κράτησε έως τις 3 Ιουλίου 1944. Για την ηγεσία και το μαχητικό του έργο—που έως τα μέσα του 1944 περιλάμβανε περίπου 33 επιβεβαιωμένες νίκες νυκτός σε περίπου 350 εξόδους—του απονεμήθηκε ο Knight’s Cross of the Iron Cross στις 27 Ιουλίου 1944. Αργότερα το ίδιο έτος εντάχθηκε στην πειραματική Nachtjagdgruppe 10 και διοίκησε το 3rd Staffel από τις 15 Οκτωβρίου 1944 έως τον Μάρτιο του 1945. Όταν ο Helmut Lent, ένας από τους πλέον φημισμένους άσους των γερμανικών μαχητικών νυκτός, σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα τον Οκτώβριο του 1944, ο Hadeball—τότε διοικητής του I./NJG 6—συγκαταλεγόταν στους αξιωματικούς που αποτέλεσαν την τιμητική φρουρά στην κηδεία του Lent. Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Haguenau της Αλσατίας, όπου και απεβίωσε στις 13 Ιανουαρίου 1996.
(Photo Unknown via https://www.tracesofwar.com/)

SOURCES / FOOTNOTES
1. National Archives of Australia (NAA), “PANOS, Peter – (Flight Sergeant); Service Number – 425208,” Series A705, Control Symbol 166/32/197.
2. Commonwealth War Graves Commission (CWGC), “Peter Panos,” www.cwgc.org.
3. WWII Nominal Roll, Department of Veterans’ Affairs (DVA), www.ww2roll.gov.au.
4. Squadron Record Book, No. 10 Squadron RAF, July 1943; ORB Form 540.
5. Ibid.; crew assignment record, 27 August 1943.
6. No. 10 Squadron RAF, ORB Form 541, 9 August 1943.
7. Ibid., 10 August 1943.
8. Ibid., 12 August 1943.
9. Ibid., 17 August 1943.
10. Ibid., 27 August 1943.
11. Ibid., 22 September 1943.
12. Ibid., 26/27 September 1943; NAA A705, casualty file.
13. Theo Boiten, Nachtjagd Combat Archive: 23 September – 31 December 1943 (Part 3) (Wingleader, 2023), 16.
14. RAF MREU Report, 31 December 1946, in NAA A705.
15. CWGC Burial Record, Hanover War Cemetery, Grave 5.H.4.
16. RAAF Casualty Section letter to Andrew Panos, 23 November 1943, NAA A705.
17. Australian War Memorial, Roll of Honour Panel 124; CWGC Grave Inscription.
